Okres planowania ciąży i samej ciąży jest niezwykle ważny dla życia i zdrowia przyszłego dziecka. Dlatego też tak bardzo ważne jest aby przyszła mama dostarczała swojemu organizmowi odpowiednich ilości składników odżywczych, witamin i składników mineralnych. Podstawą w tym powinna być zdrowa, zróżnicowana i dobrze zbilansowana dieta – to ona powinna być źródłem tych składników. Niestety nie zawsze dieta pokrywa odpowiednie ilości tych składników dlatego też w czasie ciąży należy wprowadzać dodatkową suplementację. Ale nie wszystkiego i nie jak popadnie!
I co do tego zarówno Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), większość towarzystw naukowych jak i Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) jest zgodne.
Dlatego też w lipcu 2020 roku PTGiP wydało nowe rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych i w tych rekomendacjach PTGiP jasno i wyraźnie wskazała, jakie składniki, w jakich sytuacjach i w jakich ilościach powinny być suplementowane przez kobiety w ciąży.
I tak – na początek kwestie podstawowe i ogólne:
Po pierwsze – co też już powyżej napisałam – zgodnie z rekomendacją PTGiP podstawą w dostarczaniu kobiecie w ciąży witamin, składników mineralnych i substancji czynnych powinna być odpowiednia, dobrze zbilansowana i zróżnicowana dieta.
Po drugie – PTGiP wskazuje, że rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych (takich które zawierają liczne witaminy, składniki mineralne i substancje czynne) w czasie ciąży nie jest zalecane.
Po trzecie – PTGiP w swoich rekomendacjach wskazuje na 5 składników, które powinny być suplementowane w czasie ciąży (w określonych przypadkach i w określonych dawkach) i do tych związków PTGiP zalicza:
- kwas foliowy
- witamina D
- jod
- DHA
- żelazo
Po czwarte – PTGiP nie rekomenduje innych niż wymienione powyżej związki do suplementacji w czasie ciąży u zdrowej kobiety bez wskazań medycznych. Inne składniki powinny być wprowadzone do suplementacji jeżeli dana pacjentka i jej stan zdrowia tego wymaga i lekarz prowadzący uzna, że jest to niezbędne w danym przypadku.
A teraz kwestie bardziej szczegółowe – czyli dlaczego, kiedy i w jakich ilościach PTGiP rekomenduje suplementację poszczególnych składników?
KWAS FOLIOWY
Kwas foliowy wpływa na metabolizm aminokwasów takich jak seryna, glicyna, metionina, homocysteina, histydyna. Ponadto uczestniczy w metabolizmie kwasów nukleinowych (bierze udział w syntezie zasad purynowych i pirymidynowych). Niezbędny jest do powstawania i wzrostu komórek dziecka w czasie ciąży oraz przyczynia się do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu krwiotwórczego i nerwowego.
Niedobór kwasu foliowego w czasie ciąży może powodować:
- wady ośrodkowego układu nerwowego (wady cewy nerwowej) u dziecka
- niedorozwój łożyska i ryzyko jego odklejania
- poronienia
- niską masę urodzeniową
- niedokrwistość megaloblastyczną
Wykazano że, kwas foliowy podawany przed oraz w czasie ciąży:
- zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u dziecka (aż o 50-75%)
- może zmniejszać ryzyko wystąpienia ciężkich zaburzeń mowy, autyzmu oraz różnych wad wrodzonych u dzieci
W związku z tym PTGiP rekomenduje:
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4mg/dobę u wszystkich kobiet w okresie rozrodczym
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę w I trymestrze ciąży (do 12 t.c.) u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę w II i III trymestrze ciąży (po 12 t.c.) u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka
- stosowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego przez co najmniej 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę i do 12 tygodnia ciąży u kobiet u których w wywiadzie występuje ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej
- stosowanie folianów (kwas foliowy i/lub aktywne foliany) w dawce 0,8 mg/dobę co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę, przez całą ciążę i w okresie karmienia piersią u kobiet z grup podwyższonego ryzyka. Do grupy podwyższonego ryzyka zalicza się pacjentki:
- z cukrzycą typu I lub II przed ciążą
- stosujące leki: przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę
- stosujące używki
- z niewydolnością wątroby lub nerek
- z BMI.30
- po operacjach bariatrycznych
- z chorobami przewodu pokarmowego (Ch. Lesniewskiego-Crohna, celiakia, colitis ulcerosa)
WITAMINA D
Witamina D
- wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu
- utrzymuje prawidłową mineralizację tkanki kostnej
- moduluje układ odpornościowy
- warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego, nerwowego i endokrynnego
W czasie ciąży, niedobór witaminy D może wpływać niekorzystnie na wzrost płodu, może zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego, niskiej masy urodzeniowej dziecka a także może prowadzić do opóźnionego rozwoju, krzywicy i astmy u dziecka. Dostępne są także badania, które wskazują, że niedobór witaminy D może odgrywać rolę w występowaniu poronień.
W związku z tym PTGiP rekomenduje:
- stosowanie 1500-2000IU wit.D/dobę przez całą ciążę i okres laktacji u kobiet bez niedoborów wit.D i o prawidłowym BMI
- dobranie dawki witaminy D w zależności od jej stężenia w surowicy krwi
- stosowanie do 4000 IU wit.D/dobę u kobiet z BMI>30
JOD
Jod to pierwiastek chemiczny zaliczany do mikroelementów. Występuje on w organizmie człowieka w niewielkich ilościach ale jest niezwykle istotny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Bowiem niedobór jodu może prowadzić do bardzo poważnych zaburzeń w produkcji hormonów tarczycy i rozwoju niedoczynności tarczycy. W konsekwencji następuje spowolnienie metabolizmu, nagły przyrost masy ciała, przemęczenie oraz stany depresyjne.
Ponadto niedobór tego mikroelementu może prowadzić do:
- upośledzenia funkcji rozrodczych
- osłabienia zdolności kojarzenia i zapamiętywania
- obniżenia poziomu inteligencji
- opóźnienia rozwoju fizycznego u dzieci i młodzieży
- miażdżycy
- spadku odporności organizmu
- zwiększonego ryzyka zachorowania na raka żołądka
- otyłości
- dysplazji piersi (zmian w piersi w postaci torbieli czy guzków)
- suchości skóry oraz problemów z wydzielaniem potu
- pojawienia się objawów suchego oka
- problemów w funkcjonowaniu ślinianek
Szczególnie niebezpieczny jest niedobór jodu w czasie ciąży, bowiem może:
- utrudniać donoszenie ciąży (niedobór jodu zwiększa ryzyko poronienia lub obumarcia wewnątrzmacicznego)
- powodować zaburzenia okołoporodowe (również śmiertelność)
- zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu
- zwiększać ryzyko wad rozwojowych u dziecka
- prowadzić do upośledzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, zahamowania rozwoju mózgu płodu
- zwiększać ryzyko rozwoju kretynizmu (wrodzonego niedoboru jodu) u dzieci
W związku z tym PTGiP rekomenduje:
- stosowanie jodu w dawce 150-200 mcg/dobę u wszystkich kobiet w ciąży u których nie stwierdzono chorób tarczycy
- suplementację jodu u kobiet z chorobami tarczycy tylko pod opieką lekarza i pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych
DHA
DHA (kw. dokozaheksaenowy) to ważny składnik tkanki nerwowej. Stanowi do 60% wszystkich kw. tłuszczowych budujących błony komórkowe neuronów i do 97% wszystkich kw. Omega 3 znajdujących się w tkance nerwowej. Właściwa jego suplementacja w czasie ciąży zapewnia prawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka a następnie funkcjonowanie tego układu, rozwój zdolności poznawczych i rozwój psychomotoryczny dziecka.
Ponadto DHA jest ważnym składnikiem błon komórkowych siatkówki oka. Właściwa jego podaż w czasie ciąży warunkuje prawidłowy rozwój fotoreceptorów wchodzących w skład siatkówki oka oraz rozwój komórek nerwowych wpływających na percepcje wrażeń wzrokowych i ostrość widzenia.
Odpowiednia suplementacja DHA w czasie ciąży zmniejsza ryzyko porodu przedwczesnego. Wykazano, że zbyt niski poziom DHA w diecie kobiet ciężarnych powoduje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększa ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Co więcej suplementacja DHA w czasie ciąży obniża ryzyko występowania preeklampsji oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji u kobiet. Stosowanie DHA redukuje ryzyko występowania cukrzycy typu I, nadciśnienia tętniczego, astmy i alergii.
Największe zapotrzebowanie na DHA występuje w II i III trymestrze ciąży. To wtedy następuje intensywny rozwój układu nerwowego dziecka oraz powstają i rozwijają się narządy mowy i wzroku. Dlatego też ważne jest aby przyszła mama w swojej diecie miała produkty zawierające DHA.
Źródłem DHA w diecie są tłuste ryby morskie, owoce morza i algi morskie. Niestety nie zawsze występuje odpowiednie spożycie tych produktów.
Ze względu na korzystny wpływ DHA na ciążę oraz rozwój dziecka PTGiP zaleca:
- Suplementację co najmniej 200 mg DHA/d u wszystkich kobiet w ciąży
- U kobiet, które spożywają małe ilości ryb należy rozważyć stosowanie większych dawek DHA
- U kobiet, które są obciążone ryzykiem porodu przedwczesnego rekomenduje się stosowanie 1000 mg DHA/d.
ŻELAZO
Należy pamiętać, że w czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie organizmu przyszłej mamy na żelazo. Jeżeli nie jest ono dostarczane w odpowiednich ilościach rozwija się niedobór żelaza. A niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości w ciąży. Może ona prowadzić do hipotrofii płodu, wystąpienia porodu przedwczesnego oraz zaburzeń czynności skurczowej macicy w trakcie porodu. Dlatego też w czasie ciąży należy dbać o prawidłową, zróźnicowaną i zbilansowaną dietę bogatą w produkty zawierające żelazo. Niestety dieta nie zawsze wystarcza i w określonych sytuacjach konieczna może być dodatkowa suplementacja tego pierwiastka. Ale nie u wszystkich i nie jak popadnie!
Dotychczas zalecano suplementację żelaza w II i III trymestrze. Obecnie rekomendacje się zmieniły.
I zgodnie z najnowszymi rekomendacjami PTGi rekomenduje:
- regularne i systematyczne wykonywanie badań morfologicznych i oznaczanie stężenia ferrytyny u każdej kobiety w czasie ciąży począwszy od pierwszej wizyty położniczej
- stosowanie preparatów żelaza przed 16 t.c. tylko w przypadku stwierdzonej niedokrwistości z niedoboru żelaza – czyli wtedy kiedy stężenie hemoglobiny spada i wynosi mniej niż 11g/dl i wtedy kiedy stężenie ferrytyny jest obniżone
- suplementację żelaza w dawce do 30 mg/dobę. – po 16 t.c. wtedy kiedy następuje spadek stężenia ferrytyny poniżej 60 mg/l
- W przypadku prawidłowych wyników badań PTGiP nie rekomenduje suplementacji żelaza w ciąży
Podsumowując, suplementacja w czasie ciąży jest niezwykle ważna i istotna zarówno dla matki jak i dla nienarodzonego dziecka. Niemniej jednak należy pamiętać, że suplementacja ta powinna być rozsądna i racjonalna. Podstawą zawsze powinna być odpowiednia dieta. Do tego należy włączyć suplementację kwasu foliowego, witaminy D, jodu i DHA w odpowiednich ilościach i żelaza, jeżeli sytuacja pacjentki i jej wyniki badań na to wskazują. Wprowadzanie innych składników do suplementacji powinno odbywać się pod okiem lekarza prowadzącego.
Zdaję sobie sprawę, że czasem zapomina się niektóre kwestie. Czasem nie ma się czasu, żeby wracać do tak długiego artykułu i te kwestie sobie przypominać. Czasem potrzebujemy konkretnych informacji tu i teraz. Dlatego wychodząc naprzeciw Twoim oczekiwaniom i potrzebom przygotowałam dokument PDF (A4) do wydrukowania, zawierający najważniejsze informacje dotyczące suplementacji w czasie ciąży – co, gdzie, komu i ile. Dokument ten otrzymasz bezpłatnie po zapisaniu się do mojego newslettera.
źródło: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych – 07.2020 – TU pełny tekst rekomendacji
zdjęcie: canva.com