Metformina to subtancja lecznicza o działaniu przeciwcukrzycowym. Zmniejsza stężenie glukozy we krwi, nie pobudza wydzielania insuliny i nie wywołuje hipoglikemii. Mechanizm działania metforminy związany jest ze zmniejszaniem wątrobowego wytwarzani glukozy, poprzez hamowanie glukoneogenezy i glikogenolizy. Ponadto metformina zwiększa wrażliwość na insulinę zwiększając wychwyt glukozy i jej zużycie oraz opóźnia absorbcję glukozy w jelitach. Co więcej metformina pobudza wewnątrzkomórkową syntezę glikogenu. Metfromina również zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i trójglicerydów. Leki zawierające metforminę stosowane są w leczeniu cukrzycy typu II.
Meformina w przypadku tabletek o natychmiastowym uwalnianiu ma maksymalne stężenie we krwi uzyskuje po ok. 2,5 h, a w przypadku po podaniu tabletek o przedłużonym uwalnianiu (XR) – po ok. 5 h (zakres 4-12 h). (do tego jeszcze wrócę)
A jak wygląda bezpieczeństwo stosowania metforminy w czasie laktacji?
Metformina i karmienie piersią:
Metformina zaliczana jest do kategorii L1- leków najbezpieczniejszych w czasie laktacji, kompatybilnych/zgodnych z karmieniem piersią (wg kategorii ryzyka laktacyjnego Prof. Hale’a) Do tej kategorii zaliczane są zaliczane są:
- substancje lecznicze, które były przyjmowane podczas laktacji przez dużą liczbę matek i nie zaobserwowano żadnego negatywnego ich wpływu na karmione piersią dzieci
- substancje lecznicze, dla których przeprowadzono badania kontrolowane wśród matek karmiących piersią, i dla których te badania wykazały brak ryzyka wpływu na zdrowie dziecka ani odległego działania szkodliwego
- substancje lecznicze, niedostępne drogą doustną dla dziecka
Wg najnowszego opracowania „Drugs in Pregnancy and Lactation” Prof. Briggs’a (z maja 2017 roku) metformina określana jest jako kompatybilny z karmieniem piersią. Do tej kategorii zaliczane są substancje lecznicze, które przenikają do mleka mamy w nieznacznych ilościach i/lub związki, których stosowanie w czasie laktacji nie stanowi ryzyka dla dziecka karmionego piersią.
Metformina zaliczana jest do kategorii VERY LOW RISK wg portalu e-lactancia.org. Do tej kategorii zaliczane są substancje lecznicze określane jako kompatybilne z karmieniem piersią, których stosowanie nie stanowi ryzyka dla dziecka karmionego piersią i dla procesu laktacji. Przynależność substancji leczniczych do tej kategorii została określona na podstawie publikacji naukowych a stosowanie tych związków jest bezpieczne.
Według opracowania WHO dla metforminy nie ma dostępnych danych. Niemniej jednak należy pamiętać, że opracowanie to powstało w 2002 roku i obecnie dostępne są dane na ten temat.
Metformina może przenikać do mleka mamy, niemniej jednak, jak wykazano w badaniach klinicznych ilości jej jakie przenikają do mleka mamy są bardzo małe, a w niektórych badaniach nawet nie udało się ich oznaczyć. Uznaje się, że ilości te nie stanowią ryzyka dla dziecka karmionego piersią, którego mama przyjmuje metforminę.
Co więcej dotychczas nie zgłoszono i nie zarejestrowano działań niepożądanych u dziecka karmionego piersią, którego mama przyjmuje metforminę.
Ponadto w jednej analizie określono rozwój dziecka, których mamy przyjmowały metforminę w ciąży i w czasie karmienia piersią i wskazano, że rozwój był prawidłowy.
W jednym z badań z 2005 roku, w którym mamy karmiące przyjmowały metforminy, dokonano pomiaru glukozy we krwi dziecka karmionego piersią i był on prawidłowy.
O stopniu przenikania związku do mleka mamy, a dokładniej o tendencji do takiego przenikania świadczy współczynnik/parametr M/O. Współczynnik mleko/osocze to stosunek stężenia wolnej frakcji substancji leczniczej w mleku mamy do jej stężenia w surowicy. Wskaźnik ten daje informacje o zwiększonym lub zmniejszonym stężeniu substancji w mleku w porównaniu z osoczem/surowicą, pozwala tylko na oszacowanie tendencji do przenikania do mleka mamy. Uznaje się, że substancje lecznicze o wartości M/O większej niż 1-5 wykazują tendencję do przenikania do mleka mamy i osiągania tam większych niż we krwi mamy stężeń. Z kolei wartość M/O mniejsza niż 1 wskazuje, że substancja lecznicza w niewielkim stopniu przenika do mleka mamy. Dla metforminy wskaźnik M/O wynosi 0,35-0,63 i świadczy o zmniejszonej tendencji do przenikania tej substancji do mleka mamy.
Co istotne jedną z wartości/danych, które bierze się pod uwagę oceniając bezpieczeństwo stosowania leków w czasie laktacji jest Relative Infant Dose – jest to wartość wyrażana w procentach i jest to ilość leku, jaką otrzymuje dziecko z mlekiem, w przeliczeniu na dawkę leku, jaką przyjmuje mama (w przeliczeniu na masę ciała). Uznaje się, że lek jest stosunkowo bezpieczny, jeżeli ta wartość jest mniejsza niż 10% – im mniejsza tym lek jest bezpieczniejszy. Dla metforminy wartość RID=0,3-0,7%.
W przypadku przyjmowania metforminy w czasie laktacji (tak jak i innych leków), należy bacznie obserwować dziecko i w przypadku zaobserwowania u dziecka wymiotów, biegunki czy objawów hipoglikemii należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym i/lub pediatrą.
Zawsze przyjmując jakikolwiek lek w czasie laktacji należy synchronizować jego przyjmowanie z przystawianiem dziecka do piersi. Lek należy przyjmować bezpośrednio po karmieniu piersią, przed najdłuższą przerwą w karmieniu (nocną lub popołudniową). Przyjmuje się, że najwięcej substancji leczniczej przenika do mleka mamy, kiedy w jej krwi substancja lecznicza uzyskuje stężenie maksymalne – tzw TMAX/CMAX – i przez ten czas należy ograniczyć przystawianie dziecka do piersi.
Część autorów uważa, że przy lekach zaliczanych do kategorii L1 nie ma konieczności bezwzględnego przestrzegania synchronizacji przyjmowania leku z karmieniem piersią. Niemniej jednaj ja zawsze, jeżeli jest taka możliwość, zalecam zachowanie odstępu.
W przypadku metforminy, zaliczanej do kategorii L1, nie ma konieczności ścisłego przestrzegania tego warunku ale warto się postarać.
Jeżeli mam karmiąca przyjmuje metforminę w postaci tabletek o natychmiastowym uwalnianiu, to lek powinna przyjąć bezpośrednio po karmieniu piersią i z kolejnym karmieniem powinna odczekać ok 2,5h.
Jeżeli natomiast mama karmiąca przyjmuje metforminę w postaci tabletek o przedłużonym uwalnianiu, to lek powinna przyjąć bezpośrednio po karmieniu piersią i z kolejnym karmieniem powinna odczekać ok 5. Jest to dość długi czas, ale ponieważ lek zaliczany jest do grupy leków bezpiecznych w czasie laktacji nie jest to konieczne – ale warto do tego dążyć.
Podsumowując – stosowanie metforminy w czasie laktacji jest możliwe i jest bezpieczne po konsultacji z lekarzem, w rekomendowanych dawkach i przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności.
O stosowaniu metforminy w czasie laktacji i o kontynuowaniu karmienia piersią powinien zadecydować lekarz prowadzący!
- Medications and Mothers’ Milk, T.W. Hale, H.E. Rowe, Springer Co. 2016
- Drugs in Pregnancy and Lactation, G. G. Briggs, Wolters Kluwer, 2017
- Drugs in Pregnancy and Lactation, G. G. Briggs, Lippincott Williams and Wilkins, 2014
- Drugs During Pregnancy and Lactation, C. Schaefer et al., Academic Press Inc, 2014
- Leki w ciąży i laktacji, Frieske K. Et al., MedPharm Polska, 2014
- The Transfer of Drugs and Other Chemicals Into Human Milk, AAP, Committee on Drugs, Pediatrics 2001, 108(3), 776-789
- Karmienie piersią w teorii i praktyce. Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A., Medycyna Praktyczna, Kraków 2012
- Breastfeeding and maternal medication. Recommendations for Drugs in the Eleventh WHO Model List of Essential Drugs, World Health Organizations, Genewa, 2002 http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/62435/1/55732.pdf
- Baza LactMed https://toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search2/f?./temp/~zeXUgs:1
- Baza e-lactancia http://www.e-lactancia.org/producto/1022
- Karta Charakterystyki Produktu Leczniczego http://leki.urpl.gov.pl/files/Glucophage_XR_tabl_o_przedl_uwal_1000.pdf