Paracetamol

Ostatnio było o gorączce i o sposobach na walkę z nią a dzisiaj o jednym z najpopularniejszych środków przeciwgorączkowych – o paracetamolu. Jakie ma działanie, zastosowanie, działania niepożądane i na co trzeba uważać stosując preparaty zawierające tą substancję leczniczą.

Trochę historii:

Jak to zwykle z odkryciami bywa następują one przez szczęśliwy przypadek i tak również było i z paracetamolem…

W 1888 roku wiedeński farmaceuta dostał zlecenie na przygotowanie naftalenu, stosowanego wówczas w leczeniu pasożytniczej infekcji jelita. Niestety przez pomyłkę wydał acetanilid. Okazało się, że lek ten skutecznie obniżył gorączkę u pacjenta – i od tego zaczęły się badania najpierw nad acetanilidem, potem nad fenacetyną a następnie nad paracetamolem.

Acetanilid był skutecznym lekiem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym ale niestety okazał się bardzo toksyczny – powodował utlenianie żelaza w cząsteczce hemoglobiny i tym samym czynił ją niezdolną do przenoszenia tlenu. Dlatego też zaczęto poszukiwać innych związków o podobnym działaniu i wybór padł na fenacetynę – p-etoksyacetanilid.

Fenacetyna była równie skutecznym lekiem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Już w latach 20 XX wieku jej popularność wzrosła ze względu na powszechne zastosowanie fenacetyny w leczeniu grypy hiszpanki. Ludzie traktowali fenacetynę jak cudowny lek na wszystkie bolączki. Czy ktoś z Was pamięta tabletki od bólu głowy „z krzyżykiem”? Te tabletki zawierały właśnie fenacetynę, kwas acetylosalicylowy i kofeinę. Pamiętam charakterystyczne foliowe blistry/folijki tych tabletek wystawione w kioskach i kupowane na potęgę przez ludzi. W Polsce fenacetynę, jako składnik leków wycofano w 1996 roku ale jeszcze przez kilka lat była dostępna w handlu właśnie w formie tych tabletek „z krzyżykiem”. Potem usunięto ze składu fenacetynę i został tylko kwas acetylosalicylowy i kofeina – pod nazwą Coffepiryne. Pamiętam jeszcze kilka lat temu w aptece, że dla wielu starszych ludzi to były właśnie te tabletki z krzyżykiem i kupowali je na potęgę….

Niestety fenacetyna była również bardzo toksyczna – podobnie jak acetanilid powodowała methemoglobinemię. Oprócz tego uszkadzała nerki i wątrobę, powodowała hemolizę krwinek oraz zmiany skórne i wysypki. Ponadto działała rakotwórczo i uzależniała.

W międzyczasie w latach 40 i 50 XX wieku zaczęto prowadzić badania nad wyjaśnieniem dlaczego zażywanie środków, które nie były pochodnymi aspiryny (czyli np.: acetanilidu czy fenacetyny) wiązało się z występowaniem methemoglobinemii – niebezpiecznego stanu, który może prowadzić do śmierci. W 1948 Bernard Brodie i Julius Axelrod (zdobywca Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny) wykazali, że zażywanie acetanilidu prowadzi do wystąpienia methemoglobinemii. Ponadto udowodnili, ze za efekt przeciwbólowy acetanilidu odpowiada jego metabolit – paracetamol – N-acetylo-p-aminofenol. Te wyniki badań doprowadziły do tego, że w 1955 roku paracetamol został wprowadzony na rynek. Zyskał on bardzo dużą popularność jako lek o niewielkich skutkach ubocznych – ale do czasu…. Już w latach 60. XX wieku pojawiły się pierwsze doniesienia o ciężkich uszkodzeniach wątroby po przedawkowaniu paracetamolu.

Po raz kolejny potwierdziły się słowa Paracelsusa: Każdy lek może być trucizną – wszystko zależy od dawki…

Działanie:

Paracetamol działa przeciwgorączkowo i przeciwbólowo – niemniej jednak mechanizm jego działania nie jest do końca znany. Teoretycznie wymieniany jest obok typowych NLPZ – czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych jednak nie wykazuje on działania przeciwzapalnego i znacząco różni się od NLPZ profilem działań niepożądanych.

Działanie przeciwgorączkowe paracetamolu związane jest z wpływem na ośrodek termoregulacji oraz z rozszerzeniem skórnych naczyń krwionośnych i tym samym zwiększeniu wydzielania potu i ułatwianiu oddawania ciepła.

Mechanizm działania przeciwbólowego paracetamolu nie jest dokładnie poznany. Prawdopodobnie związany jest z:

hamowaniem „mózgowej” cyklooksygenazy – COX-3 (odmiany COX-1)
brakiem wpływu na syntezę prostaglandyn
wpływem pobudzającym rdzeniowe szlaki tłumiące przewodzenie bólu poprzez hamowanie wychwytu serotoniny
aktywacją receptorów dla kanabinoidów (CB1) oraz receptorów waniloidowych (TRPV1) w strukturach nerwowych odpowiedzialnych za przewodzenie i odczuwanie bólu oraz termoregulację

Jest to temat bardzo skomplikowany, trudny i niezrozumiały dlatego tez mam nadzieję, że nie będziecie mi mieli za złe jeżeli nie będę się w to wgłębiać – chyba, że ktoś by chciał to spróbuję się tego podjąć w przyszłości…

Zastosowanie:

Gorączka u dzieci i dorosłych
Dolegliwości bólowe o małym i średnim stopniu nasilenia u dzieci i dorosłych. W bólach umiarkowanych i silnych może być łączony z opioidami.
Ból przewlekły – paracetamol jako pierwszy element drabiny analgetycznej – przeciwbólowej. Wg WHO zalecany jako jeden z podstawowych leków w leczeniu bólów w przebiegu choroby nowotworowej.
Dożylnie w leczeniu bólu w okresie pooperacyjnym

Działania niepożądane:

Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności i biegunka, ale przeważnie rzadko obserwowane i szybko ustępujące
Zmiany skórne i odczyny alergiczne – takie jak rumień, zaczerwienienie, wysypka i świąd – przykładem klinicznym uczulenia na paracetamol może być mój MążL – po spożyciu paracetamolu pojawia się u Niego niepohamowany i bardzo nieprzyjemny świąd skóry
Przejściowa neutropenia, niedokrwistość i małopłytkowość – występują rzadko

Na opakowanie leku zawsze umieszczona jest nazwa handlowa preparatu (np.: Acenol, Apap, Calpol, Codipar, Panadol, Efferalgan, Pedicetamol, Gripex, Fervex, Febrisan, Gripbloker, Theraflu) oraz dokładny jego skład (nazwy związków oraz ich dawki). To, że nazwy handlowe preparatów są różne nie oznacza, że w swoim składzie nie zawierają tego samego składnika! Wszystkie wymienione powyżej preparaty zawierają w swoim składzie paracetamol mimo że nazwy handlowe na to nie wskazują – dlatego też trzeba zwracać szczególną uwagę na skład produktów leczniczych (nie tylko tych zawierających paracetamol), aby przez pomyłkę nie doprowadzić do sytuacji zagrażającej zdrowiu lub życiu.

Przeciwskazania:

Przeciwwskazaniem do stosowania paracetamolu jest:

Nadwrażliwość
Niewydolność wątroby
Niewydolność nerek
Niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
Niedobór reduktazy methemoglobiny

Należy zachować ostrożność w przypadku:

Chorób wątroby i nerek
Choroby alkoholowej
U chorych odwodnionych
U chorych niedożywionych
U chorych z niedokrwistością
Astmy oskrzelowej – ostatnie wyniki badań sugerują związek pomiędzy stosowaniem paracetamolu a astmą oskrzelową – ale badani w dalszym ciągu trwają.
Ciąży – Paracetamol uznawany jest za lek bezpieczny dla kobiet w ciąży i dla dzieci o czym częściowo świadczy fakt posiadania przez niego kategorii B. Kategoria ta obejmuje leki, dla których badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu ale nie przeprowadzono badań w grupie kobiet ciężarnych. Co więcej pojawiają się doniesienia o powiązaniu pomiędzy stosowaniem paracetamolu w ciąży a występowaniem reakcji alergicznych i astatycznych w okresie przedszkolnym. Dlatego też paracetamol w czasie ciąży powinien być stosowany ostrożnie!
Karmienia piersią – paracetamol uznawany jest za lek najbezpieczniejszy w czasie karmienia piersią. Zaliczany jest do kategorii L1 (leki najbezpieczniejsze w czasie laktacji) – wg Kategorii Prof. Hale’a. Może przenikać do mleka mamy, niemniej jednak dotychczas nie zaobserwowano niekorzystnego wpływu na zdrowie dziecka. Ponieważ w czasie laktacji należy zachować szczególna ostrożność w przypadku stosowania leków oraz ograniczyć ich stosowanie do minimum – także i przy tym leku zachować ostrożność.

Nie zaleca się długotrwałego ani częstego stosowania paracetamolu.

Interakcje:

Paracetamol stosowany z innymi lekami może wchodzić z nimi w interakcje, co ma wpływ na działanie zarówno paracetamolu jak i innych leków – np.:

Jednoczesne stosowanie paracetamolu i kwasu acetylosalicylowego (Aspiryn, Polopiryna) powoduje wzrost stężenia obu leków we krwi
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i leków z grupy NLPZ (ibuprofen, naproksen, ketoprofen, diklofenak) zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek
Kofeina wzmaga działanie paracetamolu – ta interakcja wykorzystywana jest często przez producentów leków złożonych
Salicylamid, izoniazyd, cymetydyna, ranitydyna, metyrapon, probenecyd, propranolol wydłużaja eliminację paracetamolu
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i doustnych leków przeciwzakrzepowych (pochodnych kumaryny) prowadzi do wzmocnienia działania tych drugich
Jednoczesne stosowanie paracetamolu z węglem aktywnym lub cholestyraminą prowadzi do utrudnionego wchłaniania paracetamolu z przewodu pokarmowego
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i inhibitorów MAO może prowadzić do pobudzenia i gorączki
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby – nawet przy dawkach uznanych za bezpieczne
Jednoczesne stosowanie paracetamolu z lekami indukującymi cytochrom P-450 (barbiturany, izoniazyd, rifampicyna, karbamazepina, fenytoina) zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby, ponieważ następuje zwiększenie syntezy hepatotoksycznych metabolitów
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i chloramfenikolu powoduje zmniejszenie stężenia tego drugiego we krwi
Jednoczesne stosowanie paracetamolu i lomotryginy powoduje zmniejszenie stężenia tego drugiego we krwi

Dawkowanie leków zawierających paracetamol:

U DZIECI:

Leki doustne (tabletki, krople, syropy) – 10-15 mg/kg masy ciała dziecka co 4-6 godzin
Czopki – jednorazowo do 15 mg/kg masy ciała dziecka co 6-8 godzin

Maksymalna dobowa dawka paracetamolu dla dziecka to 50-60 mg/kg m.c.

U DOROSŁYCH:

300-500 mg co 3 godziny lub
300-600 mg co 4 godziny lub
500-1000 mg co 6 godzin

Maksymalna dobowa dawka paracetamolu dla dorosłego to 4 g/dobę

Preparaty dla dzieci zawierające paracetamol:

Opublikowano: 18 gru 2014 o 23:00