fbpx

Leki oczne

utworzone przez | kwi 9, 2015 | Bez kategorii, Blog, strona-glowna | 3 Komentarze

Dzisiaj będzie trochę teorii o lekach ocznych oraz kilka (nawet kilkanaście) wskazówek jak je stosować aby były bezpieczne i skuteczne…

Co to są leki oczne?

Pytanie na pozór bardzo proste – leki oczne to leki stosowane do oczu 🙂 A coś więcej?

Leki oczne, leki do oczu, leki okulistyczne (Ophtamica) podawane są do worka spojówkowego, bezpośrednio na spojówkę oka lub do głębszych części gałki ocznej w celach leczniczych, profilaktycznych i diagnostycznych.

Leki oczne mogą mieć różną postać:

  • krople do oczu (wodne lub olejowe)
  • płyny do oczu
  • zawiesiny do oczu
  • emulsje do oczu
  • wstrzyknięcia do oczu
  • maści do oczu
  • wkładki do oczu
  • systemy terapeutyczne do oczu
  • proszki do sporządzania płynów/kropli do oczu

Oko jest bardzo wrażliwe na działanie czynników zewnętrznych, w tym również na działanie leków podawanych do oka. Stosowanie leków ocznych, oprócz działania leczniczego/profilaktycznego lub diagnostycznego, może niestety wywołać szereg działań niepożądanych, które mogą obniżać lub ograniczać skuteczność tych leków.

Dlatego też leki stosowane w okulistyce powinny być:

  • JAŁOWE

Leki stosowane do oka powinny być pozbawione zanieczyszczeń mikrobiologicznych – czyli nie mogą zawierać bakterii (lub ich przetrwalników), grzybów (lub ich zarodników), pierwotniaków czy wirusów. Jałowość leków ocznych uzyskuje się na etapie produkcji lub ich wytwarzania w aptece – czyli leki oczne, które kupujemy w aptece są jałowe. Natomiast jałowość (czystość mikrobiologiczna) w czasie stosowania leku zapewniana jest przez dodatek środków konserwujących lub zastosowanie odpowiednich systemów opakowań. Skażenie mikrobiologiczne może być spowodowane nieaseptycznym przygotowaniem leku, nieskutecznym wyjaławianiem końcowym lub nieprawidłowym stosowaniem leku przez pacjenta. Stosując leki do oka trzeba bardzo uważać, żeby ich nie zbrudzić i zanieczyścić (o tym będzie poniżej). Jeżeli do oka poda się lek zanieczyszczony może doprowadzić on do zakażenia oka, zaburzeń wzroku a nawet do uszkodzenia wzroku. Szczególnie niebezpieczna jest pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa). Jest to Gram-ujemna bakteria wytwarzająca enzym – kolagenazę – który może doprowadzić do uszkodzenia rogówki. Często powoduje zakażenia gałki ocznej u pacjentów z soczewkami kontaktowymi. Leczenie zakażeń wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa jest bardzo trudne ze względu na dużą oporność tej bakterii na antybiotyki.

  • KONSERWOWANE

Czystość mikrobiologiczna (jałowość) leków ocznych (szczególnie tych zawierających wodę) w czasie ich stosowania przez pacjentów zapewniana jest przez dodatek środków konserwujących. Chronią one przed zabrudzeniem preparatu mimo nieaseptycznego pobierania leków. Środki konserwujące:

  • powinny działać przeciwbakteryjnie i grzybobójczo
  • nie mogą wykazywać działań niepożądanych
  • nie mogą wykazywać działania drażniącego
  • muszą być zgodne chemicznie z substancjami leczniczymi i pomocniczymi stosowanymi w lekach ocznych

Niestety obecność środków konserwujących w lekach ocznych nie zawsze jest obojętna – mogą one powodować uczucie pieczenia, kłucia, obecności ciała obcego, swędzenia powiek, łzawienia oraz pogorszenia ostrości widzenia. Ponadto mogą destabilizować film łzowy, uszkadzać komórki odpowiedzialne za wytwarzanie warstwy śluzowej, prowadzić do wystąpienia objawów zespołu suchego oka oraz podrażniać rogówkę oka. Obecnie ze względu na częste występowanie działań niepożądanych związanych ze stosowaniem w lekach ocznych środków konserwujących wprowadzono do lecznictwa dwa typy opakowań wielodawkowych – system ABAK i COMOD.  System ABAK to opakowanie, które posiada w swojej budowie system wyjaławiający – po naciśnięciu buteleczki z lekiem, wzrasta ciśnienie wewnątrz opakowania i odmierzona objętość roztworu (1 kropla=30µl) przechodzi przez system wyjaławiający. Natomiast system COMOD – to opakowanie składające się z dwóch pojemników połączonych z pompką i dozownikiem. Dodatkowo w tym systemie zastosowano srebrne lub posrebrzane elementy, mające kontakt z roztworem, i działające bakteriobójczo. Podanie kropli polega na naciśnięciu dna opakowania i tu podobnie jak w poprzednim przypadku dozowana jest określona ilość roztworu. Zastosowanie takich rozwiązań pozwoliło na wydłużenie czasu stosowania leków ocznych po pierwszym otwarciu opakowania (o tym poniżej).

  • IZOTONICZNE

Płyn łzowy ma określone ciśnienie osmotyczne związane z obecnością w nim elektrolitów i koloidów. Ciśnienie to wynosi 280-300 mOsm/l (0,65-0,8 Mpa). Podobne ciśnienie osmotyczne ma np.: 0,9% roztwór chlorku sodu (roztwór soli fizjologicznej) – mówimy wówczas, że jest on izotoniczny z płynem łzowym i podanie go do oka jest bezpieczne. Jeżeli natomiast do oka poda się lek o innym ciśnieniu osmotycznym może wystąpić podrażnienie oka.

  • POZBAWIONE ZANIECZYSZCZEŃ NIEROZPUSZCZALNYCH

Chyba tego punktu nie muszę zbytnio opisywać – myślę, że każdy wie co to znaczy, jeżeli do oka dostanie się jakieś ciało obce….więc leki do oczu muszą być pozbawione zanieczyszczeń nierozpuszczalnych bo mogą one podrażniać oko

To w temacie teorii tyle:)  Oczywiście jest to zagadnienie bardziej złożone i skomplikowane niż to co przedstawiłam powyżej. Chciałam jedynie żebyście poznali podstawowe kwestie związane z lekami ocznymi co pozwoli Wam na lepsze zrozumienie zasad stosowania leków ocznych (o których poniżej).

Leki oczne – zasady bezpiecznego i skutecznego stosowania

medicine-415397_640

  • Leki oczne dostępne są w opakowaniach jednodawkowych i wielodawkowych
  • Leki oczne dostępne w opakowaniach jednodawkowych (tzw. minimsach – np.: Sulfacetamid, Homeoptic) przeznaczone są do jednorazowego użycia a ewentualna pozostałość po podaniu leku nie nadaje się do powtórnego użycia!
  • Leki oczne dostępne w opakowaniach wielodawkowych powinny być stosowane przez jedną osobę
  • Leki oczne dostępne w opakowaniach wielodawkowych mają określony (zazwyczaj dość krótki) termin użycia po pierwszym otwarciu (termin ten zawsze jest określony przez producenta na opakowaniu i ulotce dołączonej do opakowania) i wynosi on:
    • 4 tygodnie (większość kropli do oczu np.: Tobrex, Opatanol, Rozacom), niektóre (np.: Cromohexal) nawet krócej – 3 tygodnie
    • 8 tygodni – preparaty w opakowaniach z systemem ABAK (Hydrabak, Filmabak, Zabak, Dicloabak )
    • 12 tygodni – preparat Hyabak
    • 12 tygodni – preparaty w opakowaniach z systemem COMOD (Allergo-COMOD, Timo-COMOD)
    • 6 miesięcy – preparaty nawilżające w opakowaniach z systemem COMOD (np.: HyloComod, PVP-COMOD)
    • 10 dni – krople do oczu wykonane w aptece i zawierające środki konserwujące
    • 24h – krople do oczu wykonane w aptece i niezawierające środków konserwujących
  • Leki oczne powinny być przechowywane w warunkach określonych przez producenta – większość takich leków należy przechowywać w temperaturze pokojowej, bez dostępu światła. Niektóre z nich należy po otwarciu przechowywać w lodówce. Wszystkie informacje dotyczące przechowywania leków ocznych podane są przez producenta na opakowaniu i ulotce dołączonej do opakowania.
  • Leki oczne podawane do oka powinny mieć temperaturę ciała. Podanie do oka zimnych kropli powoduje podrażnienie oka, nasilone mruganie, zwiększoną produkcję płynu łzowego i w efekcie wypływanie leku z oka. Dlatego też przed podaniem leku ocznego należy go ogrzać poprzez krótkotrwałe trzymanie go w dłoniach.
  • Leki oczne mogą mieć postać maści – wówczas takie preparaty należy stosować na noc. Po pierwsze dlatego, że taka aplikacja zapewnia dłuższy kontakt substancji leczniczej z powierzchnią oka. A po drugie dlatego, że po aplikacji maści zmniejsza się ostrość widzenia oraz może następować sklejanie rzęs. warto tutaj zaznaczyć, ze ze względu na zaburzenia ostrości widzenia po aplikacji maści do oczu niewskazane jest prowadzenie samochodu lub obsługa maszyn.
  • Leki oczne mogą mieć postać zawiesiny (np.: Maxitrol, Tobradex, Dicortineff) – przed ich użyciem należy pamiętać o wstrząśnięciu leku.
  • Podczas aplikacji nie wolno dotykać zakraplaczem do powierzchni oka lub do powiek. Nie należy również dotykać zakraplacza rękami. – grozi to zabrudzeniem zakraplacza i w konsekwencji oka.
  • Krople do oczu należy podawać do worka spojówkowego a nie na powierzchnie oka.
  • Do worka spojówkowego jednorazowo należy podawać tylko 1 kroplę! Objętość płynu łzowego to 7-10 µl, pojemność worka spojówkowego to ok 30µl a więc podawanie jednej kropli (ok 50µl ) jest już i tak zbyt dużą objętością i nadmiar leku wypłynie. podanie jednorazowo kilku kropli nie ma sensu bo i tak płyn wypłynie.
  • Najpierw należy podać lek do jednego oka – po aplikacji leku należy zamknąć powieki i nie mrugać (w ten sposób ogranicza się wypłukiwanie leku z worka spojówkowego) po ok. 2-3 min można podać lek do drugiego oka.
  • Jeżeli pacjent stosuje kilka leków ocznych to pomiędzy ich aplikacjami powinien zachować 10 minutowy odstęp.
  • Jeżeli Pacjent używa soczewek kontaktowych to w momencie aplikacji leków ocznych powinien je zdjąć (wyjątek stanowią preparaty oczne pozbawione substancji leczniczej). Ponowne założenie soczewek możliwe jest po 30 min od podania leków ocznych.
  • Ja zawsze po otwarciu kropli do oczu piszę na opakowaniu datę – łatwiej wtedy skontrolować, kiedy upłynie czas przez który dany lek może być stosowany.
  • Czasem zdarza się tak, że lekarze przepisują krople do oczu ale z zaleceniem stosowania ich do nosa (u nas też) – ale tutaj uwaga – jeżeli takie krople używamy do nosa bezwzględnie nie można ich podać potem do oka.
  • Podobna sytuacja jest z kroplami do ucha (np. Dicortineff, który również może być stosowany do oka) – Jeżeli dane opakowanie służyło do zakraplania zawiesiny do ucha bezwzględnie nie można go stosować do wkraplania leku do oka.

Prawidłowa aplikacja leków ocznych w postaci kropli – należy:

  • umyć i wysuszyć ręce
  • ogrzać lek
  • głowę odchylić lekko do tyłu – w przypadku dzieci głowa powinna być przechylona w kierunku skroni
  • wzrok skierować do góry i patrzeć w jeden punkt (ogranicza to mruganie)
  • dwoma palcami odchylić dolną powiekę
  • podać kroplę leku do utworzonej kieszonki – nie dotykać zakraplaczem do powierzchni oka lub powieki
  • zamknąć powiekę
  • wytrzeć nadmiar preparatu

Prawidłowa aplikacja leków ocznych w postaci maści – należy:

  • umyć i wysuszyć ręce
  • ogrzać lek
  • głowę odchylić lekko do tyłu – w przypadku dzieci głowa powinna być przechylona w kierunku skroni
  • wzrok skierować do góry i patrzeć w jeden punkt (ogranicza to mruganie)
  • dwoma palcami odchylić dolną powiekę
  • maść lub żel wycisnąć do worka spojówkowego w ilości ok. 1 cm, aby oddzielić maść od tubki, należy szybkim ruchem obrócić opakowaniem leku.
  • zamknąć powiekę
  • poruszać gałką oczną w kierunku góra-dół i lewo-prawo w celu równomiernego rozprowadzenia.
  • wytrzeć nadmiar preparatu

Dzisiaj było ogólnie o lekach ocznych – niedługo będzie dokładniej o poszczególnych lekach ocznych. A może macie jakieś pytania lub sugestie o jaki lekach ocznych chcecie przeczytać?- piszcie:)

Pozdrawiam i życzę miłego wiosennego dnia:)

Źródła:  Janicki S., Sznitowska M., Fiebieg A., Farmacja Stosowana, PZWL, Warszawa 2008. 2. Paul Rutter , „Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie”, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2014, 3. Antoniak K. Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku. Postępy farmakoterapii  2009 65(2) 124-131, 4. Winnicka K. Leki okulistyczne w aptece – nowe technologie. Gazeta Farmaceutyczna 7/2008, 5. Allan J. Flach, , MD, Frederick W. Fraunfelder, Tłumaczenie: Anna Matysik-Woźniak, Mirosław Woźniak, Leki stosowane w okulistyce.

Zdjęcia: http://pixabay.com/

Opublikowano: 9 kwi 2015 o 10:59