AKTUALIZACJA 2020 – zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników
Jakiś czas temu rozpoczęłam cykl wpisów „Leki w ciąży” a niedawno napisałam wstęp do obszernego tematu jakim są witaminy i składniki mineralne niezbędne w trakcie ciąży. Pora iść za ciosem i napisać coś więcej….
Zapewne zdecydowana większość z Was na pytanie: „Jaka witamina jest niezbędna w czasie ciąży?” odpowie kwas foliowy.
Pozostaje mi pochwalić Was, napisać super, brawo, bardzo dobrze i wyjaśnić dlaczego ów związek jest taki istotny – a więc do dzieła:)
Co to jest kwas foliowy?
Kwas foliowy inaczej nazywany jest folacyną, witaminą B9, B11 lub M. Jest to rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B o dość skomplikowanym wzorze chemicznym.
Zapewne wzór chemiczny jak i to, że kwas foliowy zbudowany jest zasady pterydynowej, kwasu p-aminobenzoesowego oraz kwasu glutaminowego oraz to, że naturalnie kwas foliowy występuje w postaci folianów (pochodnych kwasu foliowego o różnej liczbie reszt kwasu glutaminowego) nic lub niewiele Wam powie… Dlatego odpuszczę sobie chemiczne nazewnictwo oraz biochemiczne szczegóły i przejdę do podstawowych i najważniejszych faktów.
Źródła folianów w pożywieniu
Dla człowieka głównym źródłem kwasu foliowego i jego pochodnych jest odpowiednia i zróżnicowana dieta!
Niewielkie ilości kwasu foliowego mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka przy udziale jego mikroflory jelitowej, niemniej jednak te ilości nie pokrywają zapotrzebowania organizmu na tę witaminę – dlatego też produkty bogate w kwas foliowy i jego pochodne są niezbędne w diecie a w szczególności w diecie przyszłej mamy. (Mimo dobrze skomponowanej i zróżnicowanej diety w czasie ciąży zalecana jest także dodatkowa suplementacja kwasem foliowym – ale o tym trochę dalej).
Produkty spożywcze bogate w kwas foliowy i jego pochodne to:
- warzywa liściaste – sałata, szpinak, kapusta, brokuły, szparagi, kalafiory, brukselka
- rośliny strączkowe – groch, fasola, soczewica, soja, bób, zielony groszek
- inne warzywa – pomidory, buraki
- orzechy
- słonecznik
- ziarna zbóż
- owoce – pomarańcze, banany, awokado
- drożdże
- produkty nabiałowe
- mięso – wątroba,
- jaja
Należy tu zaznaczyć, że kwas foliowy jak i jego pochodne wrażliwe są na wysoką temperaturę, promieniowanie UV i pH środowiska. W związku z czym w czasie przechowywania lub obróbki termicznej produktów spożywczych, zawierających foliany, zmniejsza się ich ilość i przyswajalność i tak dla przykładu:
- podczas wypieku chleba straty folianów wynoszą 20-30%
- podczas gotowania warzyw straty folianów wynoszą 40-70%!
Dlatego też warzywa i owoce należy przechowywać w chłodnym i zacienionym miejscu, najlepiej spożywać na surowo a jeżeli już to krótko gotować.
Biologiczna rola kwasu foliowego
Kwas foliowy wpływa na metabolizm aminokwasów takich jak seryna, glicyna, metionina, homocysteina, histydyna. Ponadto uczestniczy w metabolizmie kwasów nukleinowych (bierze udział w syntezie zasad purynowych i pirymidynowych). Niezbędny jest do powstawania i wzrostu komórek dziecka w czasie ciąży oraz przyczynia się do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu krwiotwórczego i nerwowego.
Wykazano że, kwas foliowy podawany przed oraz w czasie ciąży:
- zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u dziecka (aż o 50-75%)
- może zmniejszać ryzyko wystąpienia ciężkich zaburzeń mowy, autyzmu oraz różnych wad wrodzonych u dzieci
Niedobór kwasu foliowego i jego skutki?
Tak jak wcześniej pisałam nasz organizm nie jest w stanie syntetyzować odpowiedniej i wystarczającej ilości kwasu foliowego dlatego należy go dostarczać z pożywieniem. Zdarzają się sytuacje kiedy i odpowiednia dieta nie wystarcza i wówczas konieczna jest suplementacja kwasu foliowego za pomocą leków lub suplementów diety. Między innymi do takich sytuacji zaliczamy:
- ciążę i okres laktacji
- zaburzenia wchłaniania jelitowego
- interakcje kwasu foliowego z:
- lekami przeciwpadaczkowymi – fenytoiną, fenobarbitalem, karbamazepiną, prymidonem, kwas walproinowym
- lekami przeciwbólowymi – kwasem acetylosalicylowym, ibuprofenem
- lekami zobojętniającymi sok żołądkowy – lekami zawierającymi glin i magnez
- hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi
- antagonistami kwasu foliowego – metotreksatem, sulfonamidami, trimetoprimem
Niedobór kwasu foliowego w czasie ciąży może powodować:
- wady ośrodkowego układu nerwowego (wady cewy nerwowej) u dziecka
- niedorozwój łożyska i ryzyko jego odklejania
- poronienia
- niską masę urodzeniową
- niedokrwistość megaloblastyczną
Zapotrzebowanie na kwas foliowy w czasie ciąży
Dostarczanie odpowiednich ilości kwasu foliowego na początku ciąży jest niezmiernie istotne i bardzo ważne bo to właśnie wtedy kształtuje się ośrodkowy układ nerwowy dziecka i jego cewa nerwowa, z której później rozwija się mózg i rdzeń kręgowy. Niedobór kwasu foliowego w tym okresie zwiększa ryzyko niezamknięcia się cewy nerwowej co prowadzi do powstania wad rozwojowych miedzy innymi: bezmózgowia, przepukliny mózgowo-rdzeniowej czy rozszczepu kręgosłupa.
Pod koniec XX wieku wykazano, że suplementacja kwasem foliowym przed i na początku ciąży zmniejsza ryzyko wad cewy nerwowej nawet o 50-75%! Od tamtej pory zaleca się suplementacje kwasem foliowym. W Polsce w 1997 wprowadzono program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej.
w lipcu 2020 roku Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników wydało rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych i tam tez znalazły się wytyczne co do stosowania kwasu foliowego przed, w czasie ciąży i po ciąży. Oto one:
PTGiP rekomenduje:
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4mg/dobę u wszystkich kobiet w okresie rozrodczym
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę w I trymestrze ciąży (do 12 t.c.) u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka
- stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę w II i III trymestrze ciąży (po 12 t.c.) u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka
- stosowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego przez co najmniej 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę i do 12 tygodnia ciąży u kobiet u których w wywiadzie występuje ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej
- stosowanie folianów (kwas foliowy i/lub aktywne foliany) w dawce 0,8 mg/dobę co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę, przez całą ciążę i w okresie karmienia piersią u kobiet z grup podwyższonego ryzyka. Do grupy podwyższonego ryzyka zalicza się pacjentki:
- z cukrzycą typu I lub II przed ciążą
- stosujące leki: przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę
- stosujące używki
- z niewydolnością wątroby lub nerek
- z BMI.30
- po operacjach bariatrycznych
- z chorobami przewodu pokarmowego (Ch. Lesniewskiego-Crohna, celiakia, colitis ulcerosa)
Kwas foliowy nie jest toksyczny i jest dobrze tolerowany.
Dotychczas wykazano, że kwas foliowy może powodować alergie, nudności, wymioty, świąd, wysypkę, rumień, skurcz oskrzeli.
Czy ja stosowałam kwas foliowy?
Tak! we wszystkich trzech ciążach a także przed nimi.
Uważam, że suplementacja kwasem foliowym przed planowaną ciążą jak i w czasie ciąży jest niezbędna i konieczna! do czego Was zachęcam i namawiam.
A ja zabieram się do przygotowywania kolejnego wpisu dla Was z serii „Niezbędne w ciąży” tym razem będzie o JODZIE – zapraszam już teraz:)
Źródła:
zdjęcia: Wikipedia, pixabay.com
Bibliografia: Rekomendacje PTGiP, 2020, Czeczot H., Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Hig Med. Dośw. 2008;62; 405-419, Poręba R., Drews K., Karowicz-Bilinska A., Oszukowski P., Pawelczyk L., Radowicki S., Spaczynski M., Szczapa J., Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży. Ginekologia Polska, 2011;82;550-553, Grzegorz Stachowiak, Właściwa podaż witamin i mikroelementów w ciąży – ciągle aktualny problem. Ginekologia Praktyczna, s. 52-57, Cornel M.C., de Smit D.J., de Jong-van den Berg L.T.W. Folic acid the scientific debate as a base for public health policy. Reproductive Toxicology 2005; 20; 411–415, Carmichael S.L., Shaw G.M., Yang W., Laurent C., Herring A., Marjorie H.M. Canfield M., Correlates of intake of folic acid–containing supplements among pregnant women. American Journal of Obstetrics and Gynecology 2006; 194, 203–10, Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Skrzypczak M., Wojtyła A., Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012; 18(1); 65-69, Suren P., Roth C., Bresnahan M. Association between maternal use of folic acid supplements and risk of autism spectrum disorders in children. JAMA. 2013; 309(6); 570-577, Roth C., Magnus P., Schjølberg S., Stoltenberg C., Folic acid supplements in pregnancy and severe language delay in children. JAMA, October 12, 2011—Vol 306, No. 14,, Lucock M., Folic Acid: Nutritional Biochemistry, Molecular Biology, and Role in Disease Processes. Molecular Genetics and Metabolism 2000; 71, 121–138, Shaw G.M., Lammer E.J., Wasserman C.R.., O’Malley C.D., Tolarova M.M., Risks of orofacial clefts in children born to women using multivitamins containing folic acid periconceptionally. 1995;12;346(8972):393-6., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, http://toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search2/f?./temp/~CjJiNC:3, Frise K., Morike K., Neumann G., Windorfer A., Leki w ciaży i laktacji. MedPharm Polska, Wrocław 2014.
Opublikowano: 2 maj 2015 o 23:16