Na rynku dostępne są liczne preparaty, zawierające surowce roślinne, wzmacniające odporność oraz polecane w zwalczaniu infekcji, grypy, przeziębienia oraz kaszlu u dzieci. Część z nich zawiera wyciąg z owoców bzu czarnego – może występować on jako jedyny składnik produktu lub w połączeniu z innymi wyciągami. Dlatego też dzisiaj chciałabym przyjrzeć się dokładnie owocom bzu czarnego. Z racji wykształcenia i zamiłowania do wszelkich surowców roślinnych postanowiłam przejrzeć najnowsze publikacje zagraniczne na ten temat, zebrać, podsumować i opisać poniżej. Zapraszam do lektury:)
Surowcem roślinnym są dojrzałe owoce dzikiego bzu czarnego Sambuci fructus otrzymywane z dzikiego bzu czarnego (Sambucus nigra) z rodziny Adoxaceae – piżmaczkowatych. Świeże owoce bzu czarnego to małe, kuliste, ciemnoczerwone jagody na szypułce o błyszczącej czarnej skórce z krwistoczerwonym sokiem i małymi pestkami. Owoce zbiera się w okresie dojrzewania (sierpień-wrzesień) poprzez ścięcie całych owocujących baldachów. Następnie owoce suszy się w 60°C, osmykuje i oddziela się od innych części rośliny.
Co zawierają owoce bzu czarnego?
Pod względem chemicznym owoce bzu czarnego bogate są w związki polifenolowe. Są to związki chemiczne z grupy fenoli zawierające co najmniej dwie grupy hydroksylowe przyłączone do pierścienia aromatycznego – generalnie są to związki o skomplikowanej budowie chemicznej z dużą ilością grup –OH o bardzo ciekawej aktywności biologicznej.
Ale wracając do Sambuci fructus….Owoce bzu czarnego zawierają:
- antocyjany
- glikozydy cyjanidyny – glukozyd, sambubiozyd, diglukozyd, rutynozyd
- glikozydy pelargonidyny – glukozyd, sambubiozyd
- flawonoidy – rutozyd, hiperozyd, izokwercetrynę
- garbniki
- kwasy organiczne – octowy, jabłkowy, szikimowy, walerianowy, winowy, benzoesowy
- witaminy – witamina C oraz witaminy z grupy B
- cukry – glukoza, fruktoza
- pektyny
Wymienienie tych skomplikowanych i dla większości czytelników nic nie znaczących nazw związków ma na celu przedstawienie i wstępne udowodnienie, iż z pozoru małe owoce bzu czarnego w rzeczywistości są bogatym źródłem wielu związków o bardzo korzystnym wpływie na organizm – ale o tym poniżej. Ale żeby nie było zbyt pięknie – świeże owoce zawierają sambunigrynę oraz prunazynę. Są to związki toksyczne, które silnie drażnią przewód pokarmowy prowadząc do biegunki. Co więcej sambunigryna po spożyciu rozkładana jest do toksycznego cyjanowodoru, który może powodować słabość a nawet wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenia i obróbki termicznej) sambunigryna ulega rozkładowi i można bezpiecznie stosować wysuszone owoce bzu czarnego. Właśnie z tym faktem związana jest informacja umieszczana na preparatach zawierających wyciągi z owoców bzu czarnego: „Nie należy spożywać nieprzetworzonych owoców czarnego bzu lub produktów z czarnego bzu z niepewnych źródeł”.
Skład chemiczny owoców bzu czarnego jest poznany i dobrze udokumentowany. Niemniej jednak cały czas trwają badania naukowe dotyczące składu oraz potencjalnego działania i aktywności biologicznej wyciągów uzyskanych z owoców bzu czarnego.
Na początek trochę medycyny ludowej, tradycyjnej…..
Owoce bzu czarnego w medycynie tradycyjnej polecane są w przeziębieniach i chorobach przebiegających z gorączką jako środki napotne. Wskazaniem do ich stosowania jest również usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii w chorobie gośćcowej, dnie moczanowej, chorobach zakaźnych i dermatozach. Dodatkowo stosowane są w medycynie ludowej jako środki łagodnie przeczyszczające, moczopędne, przeciwbólowe w nerwobólach, rwie kulszowej czy zapaleniu nerwu trójdzielnego.
Jak to się ma do badań naukowych? Jakie badania zostały przeprowadzone? Jakie są ich wyniki? Jakie są nowe i interesujące kierunki działania owoców bzu czarnego?
Dotychczas przeprowadzono, udokumentowano i opublikowano wyniki badań in vitro, badań na zwierzętach oraz co bardzo ważne badań klinicznych na pacjentach dotyczących owoców bzu czarnego.
Badania in vitro to pierwszy etap jakichkolwiek badań naukowych. Są to badania procesów biologicznych, przeprowadzane w warunkach laboratoryjnych, polegające na odtworzeniu procesów zachodzących normalnie w organizmie i/lub na pracy z żywymi komórkami wyizolowanymi z organizmu. W trakcie takich badań określa się wstępnie działanie biologiczne badanych związków lub tak jak w naszym dzisiejszym przypadku wyciągów z owoców bzu czarnego. Wynik takiego badania potwierdza lub nie założenia badaczy. Co więcej takie badania oraz ich wynik są niezbędne do przeprowadzanie kolejnych badań – na zwierzętach oraz badań klinicznych na ludziach.
Dotychczas w badaniach in vitro udokumentowano następującą aktywność wyciągów z owoców bzu czarnego:
- przeciwwirusową
- flawonoidy zawarte w wyciągu z owoców bzu czarnego wiążą się do ludzkiego wirusa grypy A H1N1 i po związaniu się z wirionem blokują zdolność wirusa do wnikania do komórek gospodarza – co zapobiega infekcji wirusowej
- wyciągi z owoców bzu czarnego mają zdolność zmniejszania zakażalności szczepów HIV- badania prowadzone były z wykorzystaniem linii komórkowych oraz ludzkich limfocytów krwi obwodowej i świadczą o możliwym zastosowaniu wyciągów w terapiach przeciwwirusowych dla osób narażonych na zakażenia wirusem HIV.
- wyciągi z owoców bzu czarnego hamują replikację kociego wirusa niedoboru odporności (FIV)
- antybakteryjną
- wyciągi z owoców bzu czarnego działają bakteriobójczo na szczep Helicobacter pylori poprzez zahamowanie wzrostu bakterii oraz zwiększenie ich wrażliwości na antybiotyk – klarytromycynę.
- przeciwzapalną i immunomodulującą
- wyciągi z owoców bzu czarnego znacząco stymulowały (zwiększały) produkcje cytokin prozapalnych (IL-1β, TNF-α, IL-6, IL-8) oraz cytokin przeciwzapalnych (IL-10). Może to być pośredni mechanizm działania (aktywacja układu immunologicznego) wyciągów w zwalczaniu przeziębienia i grypy.
- antyoksydacyjną
- wyciąg z czarnego bzu hamuje utlenianie LDL oraz wykazuje zdolność zmiatania wolnych rodników, które mają udowodniony udział w patogenezie wielu chorób.
Kolejnym etapem badań są badania na zwierzętach. Takie badania są niezbędne, aby można było przystąpić do badań klinicznych na ludziach. Obecnie prowadzenie badań na zwierzętach obwarowane jest licznymi obostrzeniami prawnymi, które mają zapewnić nie tylko odpowiednie przetrzymywanie zwierząt, ale również humanitarne prowadzenie doświadczeń oraz stosunkowo bezbolesne przeprowadzanie eutanazji.
Dotychczas w badaniach na zwierzętach udokumentowano następującą aktywność wyciągów z owoców bzu czarnego:
- przeciwwirusowe – profilaktyczne stosowanie wyciągu z owoców bzu czarnego zmniejszało prawdopodobieństwo zapadalności szympansów na infekcje wirusowe oraz skracało czas trwania objawów choroby
- przeciwzapalne i immunomodulujące – wyciąg z owoców bzu czarnego powoduje opóźnienie wystąpienia objawów leiszmaniozy u myszy poprzez zwiększenie ilości limfocytów Th1 związanych z komórkową odpowiedzią układu odpornościowego
- przeciwbólowe – wyciąg z owoców bzu czarnego działa słabo przeciwbólowo na szczury
- obniżające poziom cholesterolu – kilkutygodniowa suplementacja wyciągami owoców bzu czarnego powoduje niewielki spadek poziomu cholesterolu we krwi szczurów
Końcowym etapem badań naukowych są badania kliniczne. Są to badania prowadzone z udziałem pacjentów mające na celu określenie działania, bezpieczeństwa i skuteczności stosowania nowych związków (w naszym przypadku wyciągów z owoców bzu czarnego). Jest to zagadnienie bardzo skomplikowane oraz trudne i nie jest przedmiotem dzisiejszych rozważań – może kiedyś…..
Dotychczas w badaniach klinicznych na ludziach udokumentowano następującą aktywność wyciągów z owoców bzu czarnego:
- przeciwwirusowe – Badanie polegało na określeniu skuteczności i bezpieczeństwa stosowania doustnego syropu z owoców bzu czarnego w leczeniu grypy wywołanej przez wirusy typu A i B. Pacjentów podzielono na dwie grupy i jednej z nich podawano placebo a drugiej grupie badany preparat. W grupie otrzymującej badany wyciąg obserwowano znaczną poprawę stanu zdrowia już po dwóch dniach. W grupie przyjmującej placebo poprawa stanu zdrowia następowała po 6 dniach choroby. Inne badanie kliniczne potwierdziła, że u chorych przyjmujących syrop zawierający wyciąg z owoców bzu czarnego czas trwania choroby był krótszy o 3-4 dni niż u osób przyjmujących placebo. Dodatkowo wykazano, że preparat zawierający wyciąg z owoców bzu czarnego poprzez hamowanie aktywności hemaglutyniny wirusa zapobiega jego adhezji (przyczepianiu) do komórek gospodarza.
- obniżające poziom cholesterolu i lipidów we krwi – Badanie trwało dwa tygodnie, obejmowało 34 pacjentów i polegało na podawaniu im wyciągów z owoców bzu czarnego przez 2 tygodnie. Po tym okresie stwierdzono spadek poziomu cholesterolu, triglicerydów i LDL.
Badania naukowe wyciągów z owoców bzu czarnego dotyczyły także toksyczności oraz ewentualnych skutków ubocznych i możliwych interakcji wyciągów z różnymi lekami. Według dostępnych informacji wyciąg z owoców bzu czarnego nie wykazuje działań ubocznych oraz w badaniach na szczurach nie wykazano ich toksyczności. Owoce bzu czarnego przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) uważane są za bezpieczne i posiadają status GRAS (generally recognized as safe). Dostępne są informacje o możliwych interakcjach wyciągu z owoców bzu czarnego z morfiną i pentobarbitalem. Wyciąg powoduje zmniejszenie przeciwbólowego działania morfiny oraz wydłuża czas działania pentobarbitalu. Co więcej wykazano, że produkty z bzu czarnego mogą nasilać objawy alergii (alergiczne zapalenie spojówek, duszności – szczególnie w okresie letnim). Jest to związane z obecnością w owocach bzu czarnego białka, które bierze udział w procesie alergicznym.
Wyniki opublikowanych badań in vitro potwierdzają aktywność przeciwwirusową i przeciwbakteryjną wyciągów z owoców z bzu czarnego. Dodatkowo wyniki badań klinicznych potwierdzają korzystne działanie wyciągów w leczeniu objawów grypy oraz przeziębienia. Nie bez znaczenia jest również aktywność antyoksydacyjna, przeciwzapalna i immunomodulująca wyciągów, która również wpływa korzystnie na leczenie infekcji. Niestety ilość badań klinicznych oraz otrzymane w nich wyniki nie są wystarczające – konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych, większych i niezależnych badań klinicznych. Niemniej jednak dotychczas opublikowane wyniki są bardzo obiecujące szczególnie jeśli chodzi o aktywność przeciwzapalną, immunomodulującą ale przede wszystkim przeciwwirusowe
Niedługo zamieszczę na stronie porównanie owoców i kwiatów bzu czarnego – zapraszam
Literatura:
1. Abuja , P.M. et al. Antioxidant and prooxidant activities of elderberry (Sambucus nigra) extract in low-density lipoprotein oxidation. Journal of agricultural and food chemistry, 1998, 10, 4091-4096
2. Barak V, Halperin T, Kalickman I, The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines. I. Inflammatory cytokines, European Cytokine Network, 2001, 12(2), 290-296
3. Ciocoiu, M. Et al., The effects of Sambucus nigra polyphenols on oxidative stress and metabolic disorders in experimental diabetes mellitus, Journal of Physiology and Biochemistry, 2009, 65(3), 297-304
4. Kohlmunzer S., Farmakognozja, PZWL, Warszawa, 2000
5. Młynarczyk et al. Bioactive properties of Sambucus nigra L. As a functional ingredient for food and pharmaceutical industry Journal of Functional Foods, 2018, 40,377-390
6. Petrut g., et al. Chemical profiles and antioxidant activity of black elder (Sambucus nigra l.) – a review. Bulletin UASVM Food Science and Technology. 2017, 74(1), 9-16
7. Roschek R., et al., Elderberry flavonoids bind to and prevent H1N1 infection in vitro. Phytochemistry 70 (2009) 1255–1261
8. Uncini Manganelli R.E., et al. Antiviral activity in vitro of Urtica dioica , Parietaria diffusa M. Et K. And Sambucus nigra L. Journal of Ethnopharmacology 98 (2005) 323–327
9. Viapiana A., et al. The Phenolic Contents and Antioxidant Activities of Infusions of Sambucus nigra L. Plant Foods Hum Nutr (2017) 72:82–87
10. Zakay-Rones Z, Thom E, Wollan T, Wadstein J, Randomized study od the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections, J Int Med. Res. 2004 Mar-Apr; 32(2): 132-40
11. Zakay-Rones Z, Varsano N., Zlotnik M, Manor O., Regev L.,Schlesinger M, Mumcuoglu M., Inhibition of several strains of influenza virus in vitro and reduction of symptoms by an elderberry extract (Sambucus nigra L.) During an outbreak of influenza B Panama, J Altern Complement Med. 1995 Winter; 1(4): 361-9
zdjęcie wyróżniające: www.fotolia.pl
Opublikowano: 25 lis 2014 o 23:52